مقاله مقایسه ترتیب مطالب نسخه قدیمی اردای ویراف نامه در پهلوی و فارسی

موضوع : مقاله مقایسه ترتیب مطالب نسخه قدیمی اردای ویراف نامه در پهلوی و فارسی

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

بررسي و معرفي چند اثر مهم
رساله هاي كامل آثار منظوم
در اين رساله ها سياق گفتار و نحوه پيش كشيدن مطلب تقريبا همان است كه سرايندگان مسلمان در آثار ادبيات فارسي اسلامي پيش مي گيرند. يعني رساله معمولا با ستايش خدا، نعت پيغمبر، موجباتي كه تنظيم رساله را باعث شده شروع مي شود. بعد به خود داستان مي پردازند و در آخر سراينده درباره خود سخن مي گويد و احيانا تاريخ يا ماده تاريخ را ذكر مي كند.
نمي توان ادعا كرد كه تمام اشعال اين آثار در سطح عالي قرار دارد، ولي در ضمن نمي‌توان انكار كرد كه ميان آنها قسمتهايي را مي توان يافت كه در آن صحنه ها با نوعي ريزه كاري استادانه نقاشي شده و مطالب بزرگ در كوچكترين جملات بيان گرديده است. اميد است كه نمونه هايي كه براي قسمتي از اين رسالات ذكر مي شود تا حدي حق مطلب را ادا كند. سعي شده كه تا حد امكان اين آثار از نظر تاريخي و زمان سرايندگان آن دسته بندي شود.
1ـ زردشت نامه
اولين اثري كه به ميان مي آيد بالطبع زردشت نامه است كه يكي از قديمترين آثار كامل و مستقل مي باشد كه در روايات نيز ذكري از آن نشده است. ساليان دراز اين كتاب به عنوان اثري از زردشت بهرام پژدو معرفي شده بود و وست و رزنبرگ نيز اين موضوع را تاييد كرده اند.1 ولي با مقاله اي كه رمپيس منتشر كرد و نتيجه مطالعه و توجه بيشتر او در مورد مطالب ابتدا و انتهاي اين كتاب بود نشان داد كه اين اثر به سالهاي قبل از 347 يزدگردي و سالهاي مابين 978-970 ميلادي برمي گردد2 و سراينده آن شخصي به نام كي كاووس پسر كيخسرو، پسر دارا بوده و عنوان اصلي آن «مولود زردشت» نام داشته3 و زردشت بهرام فقط آن را رونويسي كرده است.
اين كتاب تاريخ افسانه اي زندگي زردشت است از قبل از تولدش تا موقعي كه اسرار نبوت بر او نمايان شد و شامل حوادثي است كه بعدا پيش آمد و شرح مبارزات و عرضه دين به دربار گشتاسب. در آن از معجزات زردشت نيز سخن به ميان آمد.
ضمن اينكه مي توان چون هر منظومه ديگري اشعار كم اهميت تري در آن يافت و به غلطهايي از نظر قافيه برخورد. ولي بايد دانست كه قسمتهايي از آن با استادي تمام به نظم كشيده شده است.
اين كتاب را اول بار رزنبرگ در سال 1904 با ترجمه فرانسه و شرح احوال زردشت بهرام پژدو به عنوان سراينده آن منتشر كرد4 و نسخه چاپي دبير سياقي نيز بر اين اساس است 5. نمونه اي از آن نقل مي شود :
آمدن بهمن امشاسپند به نزد زردشت 6
بيـامد به زرتشـت پاكيـزه راي
درخشنـده از دور مـاننـد هـور
به زرتشت گفتا كه بر گوي نام
بدو گفت زرتشت كاي نيك راي
مرادم همه سوي فرمان اوست
همـان روز بـهمن به امـر خــداي
بپوشـيده يـك دسـت جامـه ز نور
چو جويي ز دنيا، چه داري تو كام
نجـويـم هـمـي جـز رضاي خداي
ازيرا كه هر دو جـهان زان اوسـت

2ـ آثار زردشت بهرام پژدو
زردشت پسر بهرام پسر پژدو هيربدي بود که در قرن 7 هجري در دوره مغول مي زيست، پدرش بهرام پژدو خود مردي دانشمند و تعليم يافته و ستاره شناس بود که در عين هال از صنعت شعر نيز اطلاع داشت7  داستاني به نام داستان "بهاريات" را که در سال 626 هجري نوشته شده است به او نسبت داده اند8 .
زرتشت بهرام زردشتي با ايمان بود و بعد از تحقيقات دقيقي كه در فقه و علوم ادبي و ستاره شناسي كرد تمام هم و وقت خود را مصروف جان بخشيدن و زنده كردن سنتها و داستهاي مذهبي قديم نمود. شعرهايش شامل مباحث مذهبي است و شايد به همين دليل نام او در غالب تذكره ها نيامده است.
مهمترين آثارش عبارتند از :
الف : ارداويراف نامه.
منظومه اي به شعر در بحر هزج است كه موضوع آن را همان معراج ارداويراف نقل شده در داستانهاي پهلوي تشكيل مي دهد. داستان به طرز جالب و با استادي روايت شده است و شرح مسافرت به بهشت و دوزخ هر دو بيان گرديده.
اين كتاب اول بار توسط «اَسا» در 1902 همراه با متن پهلوي منتشر شد9 . و اخيرا نيز در ايران توسط دكتر عفيفي منتشر شده است10.
اين داستان به علت اهميت آن در مذهب و سنت زردشتي، بعد از زرتشت بهرام نيز مورد طبع آزمايي شعراي ديگر اين اقليت قرار گرفته است. چنانكه بعدا اشاره خواهد شد بجز اردايراف نامه زردشت بهرام ما دو ارداويراف نامه ديگر به نظم و يك ارداويراف نامه ديگر به نثر داريم.
نمونه هايي از آن نقل مي شود : 11

چنين گـفت آنـگهي ارداي ويـراف
شدم در خواب و از من هوش شه دور
سلامـم كـرد و مي پرسـيد بسـيـار

كه چون خوردم سه جام باده صاف
سـروش آمـد بـه سـان عالـمي نـور
 تـو گفـتـي مهـربـانـم بود و غمخوار
. . .
 
در عذاب دروغگويان و غمازان 12

يكي مردي دهن ديدم گشاده
فرو‌آويخته زو مار و كـژدم

زبانـش از دهـان بيـرون فتـاده
يكي دندان بر او مي زد يكي دم
. . .
 
گناه اين چه بوده، بازگو راز
سروشم گفت كاين بودست غماز

ب ـ كتاب چنگرنگهاچه
موضوع اين داستان در سنت زردشتي بخصوص در اواخر دوره ساساني اهميت فراواني دارد. داستان در اصل مربوط به مناظره و مباحثه ايست كه ميان چنگر نكهاچه و زردشت پيش آمده است. اين شخص برهمني بسيار دانشمند بوده كه در زمان ظهور زردشت در هند زندگي مي كرده و مريدان فراواني داشته است. چون خبر ظهور زردشت و مذهب جديدش كه دنيا را گرفته به او مي رسد، بسيار ناراحت مي شود و نمي تواند موجوديت اين دين را بپذيرد و به همين دليل و به خاطر رد آن نامه اي به دربار گشتاسب مي نويسد و تقاضا مي كند كه با زردشت مناظره اي علني، در برابر همه درباريان انجام دهد. اشو زردشت بلافاصله مي پذيرد. برهمن دانشمند دو سال وقت براي تهيه سوالات صرف مي‌كند و سپس به دربار گشتاسب مي آيد، مجلس بحث آماده مي گردد، اما قبل از شروع سوال و جواب زردشت تقاضا مي كند بخشي از اوستا خوانده شود. وقتي اين تقاضا را انجام مي‌دهند مي بينند كه مطالب مربوط به اين سوال و جوابها قبلا در آن بخش اوستا مطرح و به طور كامل تفسير شده است. چنگر نكهاچه شديدا تحت تاثير اين موضوع قرار مي گيرد و بلافاصله به مذهب مزديسنا مي گرود.
موله به طور مفصل راجع به اين كتاب و اهميتي كه مطلب آن در ارتدكسي مذهب زردشت دارد بحث كرده است13 . اين داستان در حقيقت جواب به انتقاداتي است كه از اواخر دوره ساساني به محلي بودن مذهب زردشت مي كردند و قطعا به خاطر اهميت ان است كه زردشت بهرام كه فقط روايتها و سنتهاي مهم را به نظم كشيده است در اين موضوع هم طبع آزمايي كرده. دو نسخه از آن در كتابخانه ملي پاريس هست14 .
اين داستان با همان جزئيات در كتاب مينو خرد داراب سنجان پسر هرمزديار، در مبحثي كه مربوط به زردشت و معجزاتش است آورده شده.
پ ـ خمسه زردشت؛
منظومه اي در 929 بيت است و نسخه ناقصي از آن در كتابخانه دانشگاه بمبئي وجود دارد15 .
ت ـ داستان شاهزاده ايراني و خليفه عمر؛
داستان مفصلي از گرفتاري شاهزاده ايراني پسر يزدگر است به دست عمر و لطفي كه اين خليفه درباره او مي كند. قسمت اعظم داستان شامل اطلاعاتي است كه اين شاهزاده ايراني از تاريخ و مذهب ايران مي دهد و وقايع را از ابتداي دنيا تا آخر جهان بر مي شمارد. از بعد از قرن 14 ميلادي (7 هجري) اين تاريخ كاملا تصوري است طبعا بايد هم اينطور باشد چون زرتشت بهرام خود در نيمه دوم قرن سيزدهم ميلادي مي زيسته است. اين داستان در «روايات دارا هرمزديار» آورده شده است16 و نسخه هايي از آن در كتابخانه ملي پاريس و كتابخانه دانشگاه بمبئي وجود دارد17.
نمونه اي از آن : 18
نماند بر بد و بر نيك گردون
بدين سانست اين دوران ريمن
بود كار جهان همواره گردان
نبد كس را ز چرخ دون اماني
رساند تا فلك از دولت و تخت
در اندازد همو از تخت ناگاه
چنين بود و چنين باشد هميشه
از اول بود شاهي مر كيان را
پس از تازي ستاند ترك عالم
ببايد مرد گر شاهست گردون
چو مرغي هر زمان ديگر نشيمن
از او ايمن نبودستند گردان
بهر دوري برآيد خانه داني
دهد ملك و نگين و حشمت و بخت
ز فوق آسمان اندر بن چاه
كه او را بيوفائي هست پيشه
وزان پس گشت شاهي تازيان را
مر ايشان را بود گيتي مسلم
3ـ صددر نظم
اين كتاب مطالب «صددر نثر» به شعر مي باشد در وزن متقارب كه توسط ايرانشاه بن ملكشاه در سال 846 يزدگردي مطابق با 900 هجري و 1496 ميلادي در كرمان سروده شده است19 . ترتيب فصول آن با «صددر نثر» فرق مي كند ولي مطالب همان است با جزيي تفاوت. زبان و لغات اين كتاب در مقايسه با «صددر نثر» و حتي «صددر بندهشن» جديدتر به نظر مي آيد.
قسمتهايي از اين كتاب در «روايات داراب هرمزديار» يافت مي شود20 . نسخه هايي از آن در كتابخانه ملي پاريس هست21 .
هايد آن را در 1700 ميلادي به زبان لاتين ترجمه كرده است22 .
نمونه اي از آن :23
فهرست مطالب
بررسي و معرفي چند اثر مهم    2
رساله هاي كامل آثار منظوم    2
1ـ زردشت نامه    2
2ـ آثار زردشت بهرام پژدو    3
الف : ارداويراف نامه.    4
ب ـ كتاب چنگرنگهاچه    5
پ ـ خمسه زردشت؛    6
ت ـ داستان شاهزاده ايراني و خليفه عمر؛    6
3ـ صددر نظم    8
4ـ ارداويراف نامه كاووس    8
5ـ قصه سنجان    9
6ـ داستان مهاجرت زردشتيان    10
7ـ صددر بحر طويل    10
8ـ آثار مرزبان بن راوري    11
الف ـ داستان عدالت انوشيروان.    11
ب ـ مينو خرد    11
9ـ احكام از جاماسب    12
10ـ آثار انوشيروان پسر مرزبان    12
11ـ مينو خرد    18
فهرست منبع    20
«ارداويراف نامه»    22
فهرست منبع    34